Dialoghi siciliani

VISITANDO L’ETNA

● Ki nuttata fridda ka avimu passatu… Niximu di stu rifuju muntanu akusì vidimu l’arba du Munjbeddu.

● Mih, ki friddu ka c’eni. Talè, talè ki charia ka s’afacca dî parti da Kalabria.

● U iornu sta spirtusannu a notti, u celu a ki pari azolu a ki pari viulettu ka sfuma na l’arancu.

● Talia, siddu ti risisti a vista di l’ochi, komu pari foku vivu ora a strixa di l’urizonti.

● U vidi? L’aurora sta finennu kâ livata du suli: dda punta russa tutta trimulanti eni iddu ka spunta, e ntornu eni tuttu jarnu kancanti n’middi kulura ka vanu du cilestru ô blu.

● Nun câ fazzu chu a taliari e jrannumi ntornu mi pari d’essiri divintatu orbu.

● Iu jà cissai ka avi un beddu pezzu e turnai a taliari sti antiki kulati di petra xara nivuri komu a pici, e u mari Ioniu ka luci komu tanti diamantuzzi ianki n’menzu a un granni smirardu chu virdi ankora dî virdi chomi ka ê nostri pedi si stenninu surijuti di trunki d’arvulu grici e marrò xaurusi di risina.

● E Katania dormi tra mari e munti nâ so chana afuddata di l’oru dî iardina.

 

 

VISITANDO MESSINA

● Ki chazza granni ka eni kista du duomu di Missina e kuantu eni avutu ddu kampanaru n’facci a nui.

● Pi essiri avutu eni avutu, si parra di sissanta metri, ma di chu eni spittakulari pu so ruloju.

● E ki avi di tantu mpurtanti stu ruloju? A mia mi pari komu tanti autri, sulamenti chu dikuratu.

● Akusì dici? Senti kista: u kustruiu una ditta di Strasburgu e vinni vattiatu u iornu 13 du misi di austu du 1933, funziona ku un mikkanisimu di roti dintati e di kuntrapisi e eni unu dî pikka ka ci sunu nô munnu kapaci di signari i finomini astrunomici kurispunnenti kâ iurnata n’kursu, e stamu parannu di kosi komu “kalinnariu pirpetû”, “pranitariu” e “fasi lunari”.

● Mih, ki mi stai dicennu? Sugnu n’kunfusioni. Ma ki fa di pricisu? Avimu d’aspittari menziornu pikì ê dudici, di ddi dui statui di fimmina ka vidi, Dina batti i kuattru kuarti e Krarenza i dudici botti. Apò u liuni abrama e si movi e u gaddu duna signu di vulari grapennu l’ali e midè si metti a kantari, e kistu si ripeti pi tri voti. Apò si isa na l’aria una palumma supra a fiura du santuariu di Muntavutu mentri si movunu i fiuri da xena vanjelika. Â finuta, un ancilu proi una littra â Matri di Diu asittata supra ô tronu e kista a kunsigna a kuattru mbaxaturi missinisi akumpagnati di l’apostulu Paulu.

● Bonu, bonu, veru miravighusu eni, e Missina certu su merita kunsidirannu ka eni sedi, ku Katania e Palermu, di una dî tri storici Univirsitâ siciliani.

● Ja, storici e antiki, ka anu midè urijnatu Kunsorzi di studiu a Kartanissetta, Siragusa e Trapani e jmmazioni a Jrjenti e Ragusa, pi nun diri ka nutrikanu a ducenza di l’autra juvini Univirsità di Enna, a “Kori”.

 

 

VISITANDO RAGUSA

● Stu santu sabatu di innaru n’aghurnau a Ragusa, nâ vecha Ibla, e certu ni ci firmamu midè a duminika pikì c’eni tantu di vidiri.

● Pikkatu ka simu nâ nvirnata e kû tempu misizzu ka c’eni n’avimu d’aspittari una bedda nivarrata ku saitti, tronura e ventu di kiddu friddusu.

● Meghu avissi statu ka avissimu vinutu nâ staxuni. Pacenzia, i parakua ci l’avimu, e a kostu di kaminari mentri chovi nun rinunziu a firriari vaneddi-vaneddi pi visitari stu kuarteri.

● A xinniri sti skalunati veni facili, ti voghu vidiri kuannu l’ai d’achanari.

● Veni kka, vutamu a sta kantunera e trasimu na ddu baghu ka si vidi n’funnu.

● Alistimuni pirò, ka sta arivannu a negha.

● Ma komu eni ka kka a negha nveci di xinniri di l’avutu achana di vaxu.

● Veru eni, parissi ka i nevuli fussiru dda sutta nô vadduni unni skurri u xumi dî troti.

 

 

VISITANDO ACIREALE

● Komu sugnu kuntentu di truvarimi ô karnilivari di Aciriali, ku tanta jenti fistanti ntornu, strakki ma kuntenti.

● Akusì dici? Iu, taliannu a dd’omu distintu vicinu ô kulunnatu u viu ntristutu e nfilici, pissimista, komu fussi a un funirali.

● Ma vuoi mettiri stu asempiu ku ddu gruppu di juvini maskirati, lukuaci, ka ridunu filici e si divertunu a taliari i karri adubbati di fistuna?

● No pi kuntradiriti, ma iu viu chu assai nnividui antipatici e risuluti, nirbusi, ka aprufittanu da pacenzia di kiddi ka si vulissiru godiri u spittakulu n’santa paci e ka nveci si rasignanu a suttastari a sti skarmanati.

● Ma ki dici? Tutti ridunu e si divertunu.

● O pari ka si divertunu, aspittannu l’iniziu da Kuaresima.

● Mah, kumunkui sia, a festa c’eni e iu mâ voghu godiri, e l’annu ka veni mi ni vaiu a Xakka o a Termini unni midè fanu mpurtanti karnilivara.

● Pikì, iu no? Viva u karnilivari!

 

 

VISITANDO ERICE

● Oj ni truvamu a Erice, ka poi fussi San Julianu, pi parrari di ambienti urbanu.

● Nun kapixu pikì Erici: ku tanti autri lokura ka ci sunu mi facisti achanari na stu pizzu di muntagna n’menzu â negha kuannu a tutti banni c’eni un suli ka spakka i petri.

● U mutivu eni ka stu paisi, ka ê so tempi fu una granni citâ, si mantinni intigru na l’urbanistika e manteni midè i nostri antiki usi e kustumi.

● Menu mali ka sta jntili signura ni fici trasiri pi visitari a so kasa.

● Ai vistu? Ki ti dicia? Ci sunu sej apinnuti ê tramenzi, sparti di kiddi ntornu ô tavulinu, una kridenza e tanti bankiceddi a latu ê mura du sujornu.

● Talia a kammara, ku tanti kaxi, un guardaroba, un kantaranu a setti kaxuna e un littuni ku dui sej.

● U bagnu eni nikareddu: c’eni u cessu, u lavanninu e tanti kati chini d’akua.

● Tuttu eni pulitu e prufumatu. Talè, spuntau su suli, kurrimu fori a gudirinilu.

● Aguramu una bona iurnata, gnura, e grazi assai.

 

 

VISITANDO PALERMO

● “U Tiatru du suli” o “l’Uttangulu”, akusì i viajatura chamaru stu nkrocu di strati ka dî palirmitani veni dittu “i kuattru kanti”.

● Nâ guida si lej ka ni truvamu ô chanu di Vighena, unni nê tempi passati bruxaru “a vecha di l’acitu” nkurpata di mavaria.

● Tradizioni voli ka kka, di l’arba â kuddata, c’eni sempri un spichu di suli. Vidi ogni kantuni kuantu statui avi nâ so facciata, e tutti kuattru anu ê pedi una funtana artistika. Iddi spartinu a kruci i dui strati storici chu mpurtanti da kapitali, diritti komu lama di kuteddu: una va di munti a mari, l’autra eni urtugunali a kista e va du chanu di Santa Tresa ô Tiatru Massimu.

● Taliannu versu Santa Tresa, a manka c’eni a funtana da Vriogna ku tanti beddi statui ka sgiccanu akua, a dritta si va nâ Kattitrali unni ci sunu i tombi di Re Rujeru e Fidiriku e di autri rignanti.

● E ddabanna a idda Kattitrali u palazzu dî Nurmanni e autri mpurtanti munumenti.

● Ku sta skuatratura veni facili urîntarisi na sta citâ.

● A menu di nun nfilarisi nô kori dî kuattru mannamenti unni ci si perdi komu fussi una Kasba.

 

 

VISITANDO AGIRA

● Ki ti ni pari di stu postu?

● Beddu, beddu assai. Mi piaci l’aria ka si rispira di kkasupra.

● Sulu kistu? E da viduta a tricentusissanta gradi ki ni dici?

● Da viduta? Nun ci sunu palori…

● E u kasteddu, u kasteddu di Àjra kî so trimila e passa anni urijnari, ti piaci?

● Chamulu “kasteddu”: dui turri e menza e una muragha, ka nun si kapixi komu teninu a l’additta, e una stanza suttirrania china di sterru.

● Bonu dicisti, ma sunu petri ka sudanu storia.

● E ki potti succediri kka di tantu mpurtanti, na sta piramidi naturali avuta 824 metri ka si isa sulitaria n’menzu a vaddi, vadduna e muntagneddi?

● Tantu pi fariti xenti, tu ai di sapiri ka kka passaru tutti i vicenni di l’isula: l’era prîstorika kî primitivi, l’ebika tribali kî sikani (tantu ka Erkuli fu ospiti di iddi Ajri) e kidda tirannika kî sikuli, u piriudu dimukratiku ku Timuliunti, kiddu klassiku kî greci e kiddu kuluniali kî rumani, apò ci fu a spirienza mpiriali kî bizantini e kidda di l’amiratu saracinu, kî nurmanni i svevi e l’aragunisi si vitti l’era du regnu e kî spagnoli e i burbuna l’ebika dî vicirè, pikka tempu di nnipinnenza ripubrikana prima di passari di kka Kanipardu dittaturi e di divintari sta Sicilia rijoni urdinaria e ora essiri rijoni autonuma spicali du statu talianu.

 

 

VISITANDO TAORMINA

● Mih, ki postu stupennu ka eni Taurmina.

● Eh, si. Kapitali du turisimu sicilianu e, apressu a idda, Cifalù, Sciakka, Siragusa, Jrjenti, Munriali, Munjbeddu, Notu, Chazza, Armirina, Erici, Palazzolu Akreidi, Kartajruni, Marsala, Modika, e tanti autri lokura famusi na tuttu u munnu.

● Pi nun diri di l’isuli arinarî Egadi, kî so Marettimu, Levanzu, Favignana e a mattanza du pixi tunnu, da vurkanika Ustika e di l’autri arcipelagi e isuli ka sunu ntornu â Sicilia: dî vurkaniki Eolî (Vurkanu, Lipari, Salina, Alikudi, Filikudi, Panarea e Strombuli) ê Pilaj Lampidusa (arinaria) e Linusa (Vurkanika), â vurkanika Pantiddiria ka eni chu vicinu a l’Afrika ka â Sicilia.

● Siddu eni pi kistu nun n’avimu di skurdari posti komu Sijesta e Silinunti, Imera e Suluntu, Erakrea Minoa e Tinnari, Mozia e Murgantina.

● Pikì, Palermu e Katania, Missina e Trapani, Ragusa, Kartanissetta e Enna?

● A virità eni ka nun c’eni postu na sta Sicilia ka nun suda biddizzi.

● Kuannu pensu ê mulini a ventu e ê salini e ê mirkati massa mpurtanti ka ci sunu na tanti paisi e citâ…